Homeopathie in het kort
Mens als functionerend geheel, zelfherstel en regulatie; visie gezondheid en ziekte; doel is bevordering van de gezondheid in brede zin zonder schade toe te brengen.
Zelfherstel
Homeopathie is een geneeswijze die de natuurlijke homeostase van het organisme stimuleert. Onderzoek laat zien dat alle levende wezens, met name op celniveau de mogelijkheid hebben tot zelfherstel. Dit is een kenmerk van het leven zelf.
Homeopathie maakt gebruik van dit natuurlijk herstelvermogen. Dit wordt bereikt door een kleine passende prikkel, het homeopathische geneesmiddel, aan het organisme toe te dienen. Als het middel aanslaat, zal het zelfherstel gestimuleerd worden en de patiënt zich beter voelen, de vitaliteit toenemen en herstel van ziekteverschijnselen zich inzetten.
Similia-principe
De keus van de best passende prikkel is waar het in de homeopathie om draait. Deze keus van het geneesmiddel in de homeopathie vindt plaats volgens het gelijksoortigheids-principe, ook wel het similia-principe genoemd (similia = gelijkend). Dat wil zeggen dat de symptomen die iemand heeft, genezen kunnen worden door een middel dat bij een gezonde persoon soortgelijke symptomen kan veroorzaken.
Bijvoorbeeld: rauwe ui kan traanogen en een lopende neus veroorzaken. Dan zal een geneesmiddel, bereid op basis van de ui, Allium cepa, patiënten kunnen helpen met diezelfde klachten, zoals bij een allergische rhinitis met een irriterende waterige neusloop en traanogen.
Geneesmiddelonderzoek
Als we op deze manier therapie willen bedrijven, dienen we de geneesmiddelen te kennen in hun vermogen bij gezonde mensen symptomen op te roepen. Er wordt daarom systematisch geneesmiddelonderzoek gedaan volgens een vast protocol. Deze geneesmiddel proeven brengen de levende symptomatologie aan het licht die we terug kunnen vinden bij de patiënt. De uitkomsten van de geneesmiddelproeven hebben geleid tot de ontwikkeling van geneesmiddelbeelden, deze zijn vastgelegd in de homeopathische “materia medica”.
Homeopathische geneesmiddelen
Daar er een dergelijke directe relatie is tussen het geneesmiddel en het ziektebeeld vanwege het similia-principe, blijkt het middel in een bijzonder kleine dosering gegeven te kunnen worden.
Tevens blijkt ondanks de zeer lage dosering het middel werkzaam te blijven en aldus toegediend minder kans te geven op verergeringen van het ziektebeeld. Homeopathische geneesmiddelen worden bereid in een farmaceutisch proces. Dit proces omvat herhaaldelijke stappen van verdunnen (of verwrijven) en krachtig schudden. Een dergelijke bereiding wordt potentiëren of dynamiseren genoemd. Door het potentiëren van het geneesmiddel verkrijgt het middel zijn specifieke homeopathische werkzaamheid, de genoemde prikkel tot zelfherstel.
Het potentiëringsproces heeft als gevolg dat homeopathische geneesmiddelen erg veilig zijn en daarom ook bijzonder geschikt voor de behandeling van kinderen, oudere mensen, zelfs voor zwangere vrouwen of moeders die borstvoeding geven.
Individuele behandeling
Bij een homeopathische behandeling wordt ieder mens individueel benaderd. Twee patiënten met een zelfde reguliere diagnose kunnen behandeld worden met verschillende homeopathische geneesmiddelen, onder meer afhankelijk van hoe zij hun symptomen presenteren en hoe gebeurtenissen in hun leven hun psychische en fysieke welzijn hebben beïnvloed. Ziekte wordt gezien als een strikt individuele toestand van “onwelbevinden” op geestelijk en lichamelijk vlak, niet uitsluitend gebonden aan één orgaan of orgaansysteem.
Deze opvatting komt sterk overeen met de definitie gegeven door M. Huber: “Gezondheid als het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.” www.ntvg.nl/artikelen/heroverweeg-uw-opvatting-van-het-begrip-gezondheid.
Aangezien de homeopathisch behandelaar de persoon in zijn totaliteit behandelt is het meten van resultaten in termen van louter fysieke graadmeters niet zinvol. Welbevinden en kwaliteit van leven zijn belangrijke criteria die meegewogen moeten worden bij de beoordeling van het effect.
Zo vormen het “similia-principe”, de “geneesmiddelproef” en het “individueel” voorschrijven van het geneesmiddel in “gepotentieerde” vorm de pijlers van de homeopathie.
Integrale geneeskunde
Wij rekenen de homeopathie tot de “integrale geneeskunde”[1], waarbij het gaat om evidence-based methoden die het zelfherstellend vermogen van het organisme activeren.
De term “integrale geneeskunde”, wordt in de Engelstalige wereld aangeduid met de term ”integrative medicine”.
Opmerking:
Er zijn in de loop van de ontwikkeling van de homeopathie verschillende vormen van homeopathie ontstaan (interne link B.3 vormen van homeopathie).
In Nederland wordt door homeopathische behandelaars het meest gewerkt volgens een methode die een “moderne vorm van klassieke homeopathie” genoemd zou kunnen worden. Op deze website beschrijven we die methode.
Op veel websites zult u de term “klassieke homeopathie” tegenkomen. Daar de homeopathie zich, zoals elke vorm van wetenschap, in de 200 jaar van haar bestaan verder heeft ontwikkeld gebruiken we deze benaming hier zo min mogelijk en spreken we van “homeopathie”.
[1] Het Consortium Academic Health Centers for Integrative Medicine, een samenwerkingsverband van momenteel 57 universiteiten in de Verenigde Staten hanteert hierbij de volgende definitie: „the practice of medicine that reaffirms the importance of the relationship between practitioner and patient, focuses on the whole person, is informed by evidence, and makes use of all appropriate therapeutic approaches, healthcare professionals and disciplines to achieve optimal health and healing”:
Ontstaan van de homeopathie, Hahnemann.
De homeopathie als geneesmethode is vastgelegd door de Duitse arts Samuel Hahnemann.
Uit onvrede met de geneeskunde van zijn tijd was hij op zoek naar een vaste basis voor de geneeskunde. Toen hij een keer uit interesse zelf een dosis van de Kinabast (kinine) innam, ontstonden bij hem klachten en sensaties die heel erg leken op het ziektebeeld van de “wisselkoorts”, momenteel beter bekend als malaria. De gedachte kwam bij hem op dat de China een goed geneesmiddel tegen malaria was, omdat het zelf verschijnselen kon oproepen die leken op malaria. Hij heeft na jaren van experimenteren en onderzoek deze gedachte uitgewerkt tot een eigen geneesmethode en beschreven in het “Organon der Geneeskunde” (1810).
Als een der eerste is hij systematisch geneesmiddelproeven op gezonde proefpersonen gaan doen om de geneesmiddelwerking van de in zijn tijd gebruikte geneesmiddelen te leren kennen en vast te leggen. Deze symptoom verzameling per geneesmiddel vormden de basis voor de eerste homeopathische Materia Medica.
Homeopathische geneesmiddelen
Homeopathische geneeskunde kan men pas uitoefenen als er homeopathische geneesmiddelen beschikbaar zijn. Een homeopathisch geneesmiddel wordt gekenmerkt door een speciale bereiding volgens voorschriften uit een (homeopathische) farmacopee, daarnaast dient het geneesmiddel volgens homeopathische principes te worden toegepast.
Voor diegenen die zich uitgebreid willen verdiepen in de bereiding van homeopathische geneesmiddelen wordt verwezen naar het boekje “Homeopathica” geschreven door M.D.Dicke, apotheker.
Vormen van homeopathie
Homeopathie kent een lange geschiedenis van verschillende manieren waarop de similia-regel werd toegepast. Vaak ontstonden er heftige discussies over de richting waarin de homeopathie zich zou moeten ontwikkelen; dit gebeurde al tijdens het leven van Hahnemann. Sommigen zochten een vorm die zoveel mogelijk aansloot bij de reguliere diagnose van de patiënt; hieruit ontstond de klinische homeopathie. Anderen vonden de homeopathie en vooral de geneesmiddelkeus, te omslachtig en zochten naar vereenvoudiging. Zo ontstonden homeopathische complexmiddelen, op de markt gebracht door fabrikanten van homeopathische geneesmiddelen. Volgers van Hahnemann vonden dat de principes van de homeopathie op deze manier steeds meer verwaterde. Zij bleven zich verzetten tegen deze ontwikkelingen, hetgeen resulteerde in een herwaardering van de oorspronkelijke principes van de homeopathie. De richting die hieruit voortvloeide, wordt meestal aangeduid als de “klassieke” homeopathie.
Geschiedenis van de homeopathie
Om een goed begrip van de homeopathie te krijgen is het zinvol zich enigszins in de geschiedenis van de homeopathie en het leven van de persoon Hahnemann te verdiepen.
Veel strijdpunten zijn vanuit deze achtergrond beter te begrijpen.
Grofweg kan men zeggen dat er altijd twee stromingen binnen de geneeskunde zijn geweest, een vitalistische en een materieel-causale. In de vitalistische stroming worden het leven, gezondheid én ziekte als uitingen van een vitale kracht gezien. Het ondersteunen en activeren van het eigen herstel vermogen staat centraal in de therapie. De materieel-causale richting ziet leven als een geheel van natuurkundige en scheikundige processen en beschouwt ziekte als een defect in het organisme, dat door ingrijpen van buitenaf gerepareerd dient te worden.
Homeopathische literatuur
Homeopathische bibliotheek
Sinds 1978 is de Homeopathische Bibliotheek als een ‘Bijzondere collectie’ ondergebracht bij de Universiteitsbibliotheek van Utrecht. De collectie bevat inmiddels circa 3750 monografieën en ruim 100 deels nog lopende (tijdschrift) series.
De collectie is opgenomen in de digitale catalogus van de Universiteitsbibliotheek van Utrecht en kan online geraadpleegd worden.
Boeken die uitgegeven zijn na 1900 worden uitgeleend. Daarvoor dient u wel een lenerspas aan te schaffen. Maar dan kunnen de gewenste boeken of tijdschriften ook bij alle openbare en universiteitsbibliotheken In Nederland opgehaald worden. Tegen betaling kunt u ook artikelen van tijdschriften laten inscannen en online laten opsturen. Boeken ouder dan 1900 worden niet uitgeleend en kunnen in de universiteitsbibliotheek in de leeszaal voor oude collecties worden ingezien. Tegenwoordig is het vaak ook mogelijk deze oude literatuur online te vinden. Bij het zoeken naar literatuur staat bij het zoeken in de catalogus in een aantal gevallen bij beschikbaarheid “online” Door her op te klikken wordt u verder geleid naar de mogelijkheid om digitale versies te raadplegen. Daarnaast zijn er meerdere websites, die boeken in digitale vorm aanbieden. Voor de homeopathie specifiek zijn dat onder meer homeoint.org en remedia.at.
Aan de meeste boeken en tijdschriften van de collectie is het trefwoord “homeopathie” of “homoeopathie” toegekend, zodat een overzicht van de collectie grotendeels mogelijk is. De gehele fysiek aanwezige collectie is te vinden door de zoekoptie “vindplaats” te combineren met de zoekopdracht “MAG ; HOM. De officiële naam van de collectie is ‘Collectie Homoeopathie’.
Bibliothecaris: R. Stuut, arts voor Algemene Geneeskunde en Homeopathie
Recente ontwikkelingen
Vithoulkas
Met de opkomst van Vithoulkas begin jaren 80 van vorige eeuw beleefde de homeopathie weer een bloeiperiode, ook in Nederland. Vithoulkas gaf in Athene leiding aan een polikliniek en opleiding voor homeopathie. Van hieruit stichtten leerlingen in meerdere Europese landen, maar ook in de Verenigde Staten, homeopathische centra gebaseerd op de “klassieke” homeopathie. In Hechtel (België) zette Alfons Geukens een eigen polikliniek en lescentrum op, waar hij de ervaring opgedaan bij Vithoulkas in Athene doorgaf aan Belgische, Nederlandse en Duitse collega ‘s. Het bijzondere van zijn kliniek was integratie van zowel homeopathische behandeling van chronische en acute ziekten binnen zijn bloeiende huisartsenpraktijk. Helaas is hij in 2010 plotseling overleden.
Tinus Smits
Tinus Smits, overleden in 2010, was een Nederlandse homeopathische arts die internationale faam verwierf met de door hem ontwikkelde “inspiring homeopathy” en de behandeling van het “post vaccinaal syndroom”. Hij zag veel kinderen met ontwikkelingsstoornissen en door nauwgezet anamnestisch te bepalen vanaf welk moment de problemen waren begonnen, ontstond het vermoeden dat het wel eens met het niet goed verwerken van vaccinaties te maken kon hebben. Opvallend was dat als met een isopathische bereiding van het vaccin in verschillende potenties werd nabehandeld er een sterke verbetering in de gezondheid te verkrijgen was. Deze problematiek noemde hij het PVS of post-vaccinaal-syndroom.
Methode Jan Scholten
Geïnspireerd door Vithoulkas en Geukens ontwikkelde de Nederlandse arts Jan Scholten een nieuwe manier van homeopathische geneesmiddelkeus, de groepsanalyse. Homeopathische geneesmiddelen kan men in verschillende groepen of families indelen. Zo kennen we binnen het periodiek systeem der scheikundige elementen groepen, zoals bijvoorbeeld de halogenen. Scholten begon met onderzoek naar de relatie tussen de elementen in het periodiek systeem wat betreft hun homeopathische thematiek.
Door beelden van de bekende middelen binnen de groep of familie met elkaar te vergelijken en overeenkomsten te zoeken ontdekte hij dat men per groep geneesmiddelen verschillende thema’s kan onderscheiden. Hierdoor kon hij ook voorspellingen doen over de werkzaamheid van nog niet beschreven elementen. Later is hij dezelfde methode gaan toepassen op de plantaardige homeopathische geneesmiddelen. Planten zijn ingedeeld volgens een botanisch systeem waarin families worden onderscheiden, zoals bijvoorbeeld de nachtschaden (solanaceae). Ook binnen plantenfamilies vond hij analoog aan het systeem dat hij had ontwikkeld bij de mineralen, overkoepelende thema’s. Voor de praktijk betekent dit een vereenvoudiging van het zoekproces omdat men gerichter kan zoeken binnen een bepaalde groep of familie van geneesmiddelen naar gelang een gevonden thema binnen de symptomen van de patiënt.
Zijn boeken “Homeopathie en mineralen” en “Homeopathie en de elementen” zijn al jarenlang internationale bestsellers en zijn methode wordt wereldwijd met succes toegepast. In 2013 is zijn boek “Wonderful Plants” uitgebracht, waarin hij dezelfde groepsanalyse op het plantenrijk toepast. Uitwerking hiervan voor de praktijk is nog in volle ontwikkeling.
Sensation methode, Sankaran
Naast Jan Scholten heeft de Indiase homeopaat Rajan Sankaran, vanuit zijn kliniek in Bombay, een eigen systeem ontwikkeld, waarbij ook gebruik gemaakt wordt van groepsanalyse. Deze methode wordt de “sensation methode” genoemd. Het gaat erom de patiënten tijdens het consult bewust contact te laten maken met de klacht in hun lichaam. Vervolgens laat hij hen dit gevoel, de sensatie, gewaarworden en in eenvoudige termen benoemen. Volgens Sankaran is deze “sensation” de diepste uiting van de centrale ontregeling van de patiënt en zelfs dieper dan geestelijke symptomen. Ook hij onderscheidt verschillende groepen homeopathische geneesmiddelen en heeft vanuit de symptomatologie van de middelen per groep of familie de “sensation” van elke groep kunnen bepalen.
Als het lukt de patiënt tijdens de anamnese zover te brengen de “sensation” duidelijk te uiten, dan kan men via de “sensation” eenvoudig de groep middelen bepalen waarin het juiste homeopathisch geneesmiddel voor die patiënt te vinden is. Met deze methode wordt door diverse internationaal erkende homeopathische deskundigen ervaring opgedaan en aldus wordt dit systeem momenteel verder uitgebouwd.
Momenteel ontwikkelen de Israëlische homeopaat en botanicus Michal Yakir en de Indiase psychiater Mahesh Gandhi ook een eigen groepsindeling met thema’s van het plantenrijk. Deze ontwikkeling vindt plaats naast die van Jan Scholten en Sankaran. In de toekomst is te verwachten dat al deze systemen tot één geheel samengevoegd kunnen worden.
Al deze ontwikkelingen hebben ervoor gezorgd dat er veel meer samenhang gekomen is binnen de materia medica, dat veel nog minder gekende geneesmiddelen duidelijker zijn geworden en er weer nieuwe homeopathische geneesmiddelen in ontwikkeling zijn.
Wetenschappelijk onderzoek naar homeopathie in Nederland
Ook in Nederland vindt onderzoek plaats op gebied van de homeopathie. Hier te noemen zijn het “Praktijkregistratie onderzoek AVIG”, het klinisch onderzoek naar PMS van Christien Klein e.a. en het statistisch Bayesiaans onderzoek naar de waarde van homeopathische symptomen voor de homeopathische geneesmiddelkeus van Lex Rutten.
AVIG praktijkregistratie onderzoek homeopathie 2015-2016
Christien Klein-Laansma, arts/onderzoeker, juni 2022
Samenvatting
Veel patiënten met chronische klachten doen een beroep op de arts voor integrale/complementaire geneeskunde. Om aan deze patiënten in de toekomst een wetenschappelijk onderbouwd, persoonlijk advies te geven, is systematisch onderzoek nodig in de praktijk. In 2015-2016 werd binnen de vakgroep homeopathie van de AVIG een pilot study gedaan in praktijken van 25 artsen en met 399 patiënten. In dit onderzoek werden instrumenten getoetst om resultaten te meten en ‘beste homeopathische casuïstiek’ te identificeren in een database. Hieruit volgden aanbevelingen voor het inrichten van een elektronisch patiëntendossier, ten behoeve van toekomstig onderzoek in de praktijk.
Inleiding
Vooruitgang in welvaart en levensverwachting is een groot goed, maar kent ook keerzijden, zoals toename van chronische ziekten. Dit schept zowel kansen als verplichtingen voor artsen integrale/complementaire geneeskunde. Bij hen komen veel patiënten met chronische klachten uiteindelijk terecht. Deze patiënten willen weten “Welke therapie past bij mij, wat zal mij het beste helpen?”. Onderzoek in de praktijk vormt de basis om deze vraag gericht te beantwoorden. In 2015-2016 werd een pilot study gehouden voor een registratieonderzoek binnen de vakgroep homeopathie van Artsen Vereniging Integrale Geneeskunde (AVIG). De uitkomsten werden gepubliceerd in het internationale wetenschappelijke tijdschrift Homeopathy (Klein-Laansma, 2019). Eén van de conclusies was, dat het voor patiënten met langdurige klachten zinvol is om een arts voor homeopathie te raadplegen, met kans op verbetering van klachten. In het artikel worden aanbevelingen gedaan voor praktijk- registratieonderzoek.
Langer leven, langer ziek
De medische wetenschap zorgt ervoor (naast andere factoren) dat we veel langer blijven leven dan vroeger, maar kan niet voorkomen dat we ziek worden. Dat laatste doen we, massaal en chronisch: volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) hadden op 1 januari 2016 maar liefst 8,8 miljoen mensen in Nederland één of meer chronische ziekten. Dit komt overeen met ruim de helft (52%) van de bevolking (www.Volksgezondheidenzorg.info). Een ‘chronische ziekte’ wordt hier gedefinieerd als een ziekte waarbij over het algemeen geen uitzicht is op volledig herstel. De genoemde schattingen zijn gebaseerd op een selectie van 109 door de huisarts geregistreerde chronische ziekten.
Homeopathie en chronische ziekte
We weten dat veel patiënten die homeopathische behandeling zoeken, chronische klachten hebben. In een Duits-Zwitserse studie had 97% van de patiënten die een homeopathische behandeling volgden als aanvulling op reguliere zorg, chronische klachten (Witt, 2005). Veel gerapporteerde verbeteringen hielden langdurig stand, zo bleek uit een follow-up na 8 jaar (Witt, 2008). In een ander observationeel onderzoek, in het toenmalige Bristol Homeopathic Hospital (Verenigd Koninkrijk), werden 6.544 patiënten gedurende 6 jaar gevolgd (Spence, 2005). Verreweg de meesten hadden chronische klachten. 50,4% meldde een matige tot sterke positieve verandering van hun algemene gezondheid (‘beter’ of ‘veel beter’) en 50,7% een matige tot grote verbetering van hun klachten. Homeopathische behandeling als aanvulling op reguliere zorg, kan dus in het algemeen een positieve bijdrage leveren aan de gezondheid van patiënten met een chronische ziekte.
Pilot studie AVIG
In de Nederlandse pilot study werden een aantal van deze bevindingen bevestigd (Klein-Laansma, 2019). Bij 25 leden van de vakgroep homeopathie van de AVIG werden 399 nieuwe patiënten gedurende een half jaar gevolgd. Tijdens de vervolgconsulten werd aan patiënten gevraagd of hun klachten veranderd waren in vergelijking met het eerste consult. Dat konden ze aangeven op een schaal van -3 tot en met +3, waarbij score +2/+3 overeenkwam met matige tot grote verbetering. Van alle patiënten meldde 38% tot 44% een matige tot grote verbetering van klachten bij de eerste vier vervolgconsulten (percentages inclusief missende waarden).
De ‘top vijf’ diagnoses waarbij patiënten een matige tot grote verbetering rapporteerden (+2/+3) waren moeheid (bij 41,1% van de patiënten met deze diagnose werd +2 of +3 gescoord), eczeem (43,3% +2/+3), menopauze klachten (54,5% +2/+3), slaapstoornissen (35,5% +2/+3) en hyperactief gedrag bij kinderen (45,5% +2/+3).
De artsen pasten naast individuele homeopathie (bij 91,2%) vaak ook andere behandelingen toe, zoals vitaminen/supplementen (bij 13%), voeding/dieet (bij 10%) en bio-informatie therapie (bij 7%), vaak in combinatie.
Veel patiënten hadden al langer klachten: van de 399 patiënten in het onderzoek bleek dat 68,7% al 1 jaar of langer de klachten had, waarvoor ze nu een arts voor homeopathie raadpleegden.
‘Beste homeopathische casuïstiek’
In het onderzoek werd apart gekeken naar alle 195 patiënten die alleen met één homeopathisch geneesmiddel waren behandeld, zonder bijkomende therapie. Als bij zulke patiënten een goed resultaat was bereikt, kon de arts bepalen of die casus in aanmerking voor de kwalificatie ‘beste homeopathische casuïstiek’. Hiervoor werden twee hulpmiddelen gebruikt. Allereerst de aangepaste Glasgow Homeopathic Hospital Outcome Scale (GHHOS) gebruikt. Met deze schaal van werden door de arts verbetering van klachten en algemeen welbevinden in kaart gebracht. Daarnaast werd een algoritme gebruikt, waarmee de arts kon inschatten of de verbetering redelijkerwijs toe te schrijven was aan homeopathische behandeling en niet aan andere factoren. Dit algoritme wordt tegenwoordig MONARCH genoemd (afkorting voor: Modified Naranjo Criteria for Homeopathy-Causal Attribution Inventory; Lamba, 2020).
Ook bij langdurige klachten kan homeopathische behandeling zin hebben
Aan de zeer strenge criteria voor ‘beste homeopathische casuïstiek’ voldeden in de pilot study 66 patiënten. Onder hen was vermoeidheid de meest voorkomende diagnose (11 patiënten, 16,7% van de 66), gevolgd door eczeem en slaapstoornissen (beide 3 patiënten). Onder de ‘beste homeopathische casuïstiek’ bevonden zich ook veel patiënten met langdurige klachten. Van deze 66 patiënten had 62,2% al 1 jaar of langer last van de opgegeven hoofdklacht en 38% zelfs 5 jaar of langer. Deze patiënten waren dus duidelijk verbeterd met homeopathie. Hieruit kunnen we concluderen dat ook als patiënten zeer langdurige klachten hebben, het toch de moeite waard was om een homeopathische behandeling te volgen. Voor patiënten met een chronische ziekte kan een kleine verbetering grote gevolgen hebben voor het dagelijks functioneren.
Bij de 66 casus die werden gerekend tot ‘beste homeopathische casuïstiek’ was er een zeer sterke correlatie tussen arts- en patiënt-score: niet alleen de artsen, maar ook de patiënten zelf oordeelden positief over het behandelresultaat.
Elektronisch patiëntendossier
In een goed ingericht elektronisch patiëntendossier horen, naast algemene gegevens, ook vakspecifieke patiënt- en behandelkenmerken. Bij homeopathie, waar specifieke symptomen zo enorm belangrijk zijn voor de keuze van de therapie, zouden deze prospectief (toekomstgericht) moeten worden geregistreerd. Behandelresultaten kunnen worden gemeten met gevalideerde vragenlijsten, door arts en patiënt in te vullen. Met deze instrumenten kun je de behandeling evalueren en zijn de gegevens geschikt voor een casusrapport en voor verdere analyse.
Conclusies
Veel patiënten met chronische klachten doen een beroep op de arts voor integrale/complementaire geneeskunde. Om aan deze patiënten in de toekomst een wetenschappelijk onderbouwd, persoonlijk advies te geven, is systematisch onderzoek nodig in de praktijk. Daarvoor moet een gebruiksvriendelijk elektronisch patiëntendossier worden ingericht, met mogelijkheden voor praktijkgericht onderzoek.
Een belangrijke bevinding in het onderzoek was, dat ook bij patiënten met langdurige klachten, betekenisvolle verbetering kon werd gerapporteerd met individuele homeopathie.
Referenties
– Klein-Laansma CT, Rutten ALB, Fruijtier PC, Wijtenburg HHM. Electronic Registration in Complementary/Homeopathic Medical Practice with Identification of ‘Best Homeopathic Cases’: A Pilot Study. Homeopathy. 2019 Feb;108(1):33-42.
– Kloosterman, R. Alternatieve geneeswijzen: contact en opvattingen, CBS 2019. https://www.cbs.nl/-/media/_pdf/2019/25/2019st15-alternatieve-geneeswijzen_web.pdf. Datum download: 1-6-2022
– Lamba CD, Gupta VK, van Haselen R, Rutten L, Mahajan N, Molla AM, Singhal R.Evaluation of the Modified Naranjo Criteria for Assessing Causal Attribution of Clinical Outcome to Homeopathic Intervention as Presented in Case Reports. Homeopathy. 2020 Nov;109(4):191-197
– Spence DS, Thompson EA, Barron SJ. Homeopathic treatment for chronic disease: a 6-year, university-hospital outpatient observational study. Journal of alternative and complementary medicine. 2005;11(5):793-8
– Stock G, Sydow S. Personalised medicine. Paradigm shift within drug research and therapy. Bundesgesundheitsblatt Gesundheitsforschung Gesundheitsschutz. 2013 Nov;56(11):1495-1501
– van Haselen RA. Homeopathic clinical case reports: Development of a supplement (HOM-CASE) to the CARE clinical case reporting guideline. Complementary Therapies in Medicine. 2016;25:78-85
– Witt CM, Lüdtke R, Baur R, Willich SN. Homeopathic medical practice: Long-term results of a cohort study with 3981 patients. BMC Public Health 2005, 5:115.
– Witt CM, Lüdtke R, Mengler N and Willich SN. How healthy are chronically ill patients after eight years of homeopathic treatment? Results from a long term observational study. BMC Public Health
Summary
Many patients with chronic complaints visit a doctor for integrative/complementary medicine. To give these patients a scientific-based advice in the future, systematic practice-based research is needed. In 2015-2016 a pilot study was done within the homeopathy section of the Dutch Doctors Association for Integrative medicine (AVIV) in practices of 25 doctors, with 399 patients. In this study, tools to measure results were evaluated as well as instruments to identify ‘best homeopathic cases’ in a database. Recommendations were made for the requirements of an electronic patient registration program, to perform practice based research.
Link naar een samenvatting van het gepubliceerde artikel: Electronic Registration in Complementary/Homeopathic Medical Practice with Identification of ‘Best Homeopathic Cases’: A Pilot Study. Klein-Laansma CT, Rutten ALB, Fruijtier PC, Wijtenburg HHM. Homeopathy. 2019 Feb;108(1):33-42. doi: 10.1055/s-0038-1672162
Christien Klein-Laansma, arts/onderzoeker, juni 2022
Wetenschap en onderzoek naar homeopathie
Bij samenstelling van dit hoofdstuk is gebruik gemaakt van:
- Het in mei 2016 verschenen rapport van WissHom “De actuele stand van onderzoek in de homeopathie”.
Bij elk onderdeel kunt u de originele tekst vertaald in het Nederlands per hoofdstuk in pdf inzien. - Als aanvulling daarop het in november 2021 verschenen rapport van WissHom (Wissenschafliche Gesellschaft für Homöopathie) “Homeopathie, wat zegt de wetenschap?”
- Zie ook: WissHom rapport (2016) – Inleiding
- Tevens is gebruik gemaakt van informatie van de prima Engelse website van het “Homeopathic Research Institute” (HRI) www.hri-research.org.
- Voor een mooi Nederlands overzichtsartikel uit het TIG (Tijdschrift Integrale Geneeskunde) zie: “Bewijs voor homeopathie doet niet onder voor dat van regulier. “
Als men zich verdiept in het onderzoek naar homeopathie kan onderscheid maken in verschillende onderzoeksterreinen.
Fundamenteel onderzoek dient de werkzaamheid van de basale werkingsprincipes, zoals de similia-regel en het potentiëren aan te tonen. Klinisch onderzoek is gericht op de effectiviteit in de praktijk van de behandelmethode. Men kan onderscheiden “onderzoek naar dagelijkse praktijk” ( Health Service Research), RCT’s en Meta-analyses. Vaak wordt beweerd dat deze wetenschappelijke onderbouwing in de homeopathie mist. Uit het overzicht dat u hier kunt vinden blijkt dat dit ten onrechte is.
Beschreven wordt:
Toepassing homeopathie
Wie beoefent de homeopathie in Nederland?
In Nederland wordt reeds lang homeopathie gebruikt door verschillende soorten behandelaars en binnen verschillende disciplines, zowel voor mens als dier. Hier volgt een kort overzicht.
Artsen, huisartsen, specialisten, consultatieve artsen
Huisartsen
Homeopathie wordt door een aantal huisartsen gebruikt als eerste keus behandeling in hun praktijk. De homeopathie en reguliere therapie blijken goed te combineren. Uit een aantal Europese studies naar de toepassing van homeopathie in de huisartspraktijk blijkt dat minder naar specialisten verwezen wordt, goedkoper wordt gewerkt en minder reguliere medicatie zoals antibiotica werd voorgeschreven (Wiesenauer 1992[1], van Wassenhoven 2004[2] en Baars 2012 (PDF)
Roukema, video lezing Roukema st vhan:
Medisch specialisten
Ook enkele medisch specialisten passen homeopathie toe in de eigen privé praktijk. Voor het merendeel gaat het dan om een aantal kinderartsen en psychiaters.
Artsen met consultatieve praktijk
Na 1980 steeg het aantal artsen dat homeopathie in een consultatieve praktijk toepasten. Het voordeel is dat buiten een huisartspraktijk langere tijd voor een consult genomen kan worden en zo vooral chronische aandoeningen beter te behandelen zijn. De patiënten komen voor de consulten bij de homeopathisch behandelaar en houden zowel hun eigen huisarts als specialist aan. Momenteel werkt het grootste deel van de leden van de vakgroep homeopathie van de AVIG in een consultatieve praktijk.
[1] Wiesenauer M, Groh P, Häuβler S. Naturheilkunde als Beitrag zur Kostendämpfung – Versuch einer Kostenanalyse. Fortschr Med 1992; 17: 311-4 | PubMed
[2] van Wassenhoven M, Ives G. An observational study of patients receiving homeopathic treatment. Homeopathy 2004; 93: 3-11 | PubMed
Niet-artsen behandelaars, homeopathische therapeuten
Sinds de jaren 70 van de vorige eeuw wordt homeopathie ook beoefend door een grote groep homeopathisch therapeuten, welke zich klassiek homeopaat noemen. Ook zij werken in een consultatieve setting naast huisarts en medisch specialist, maar hebben een andere medische bevoegdheid dan een arts. Er zijn verscheidene opleidingen voor de zogenaamde klassieke homeopathie, waar naast homeopathie ook onderwijs in medische basisvakken wordt gegeven. Homeopathisch therapeuten zijn lid van eigen beroepsverenigingen: o.a. de NVKH en de NOKH.
Wegwijzer voor de wereld van de homeopathie
Nederland
Organisaties in het homeopathisch veld (Nederland)
Vakgroep Homeopathie AVIG
De homeopathische artsen zijn verenigd binnen de vakgroep homeopathie van de AVIG. Binnen deze vakgroep wordt gewerkt aan kwaliteitsbewaking, ontwikkeling en wetenschappelijke onderbouwing van de homeopathie. Homeopathisch artsen die voldoen aan de kwaliteitseisen van de AVIG, zoals opleiding, nascholing en praktijkvoering, zijn registerlid van de AVIG. Consulten bij registerleden worden door de meeste zorgverzekeraars (gedeeltelijk) vergoed. Tevens is er een klachtenregeling en tuchtprocedure.
Artsenvereniging Voor Integrale Geneeskunde (AVIG) is opgericht in 2011.
Het doel van de AVIG is de bevordering van de integrale geneeskunde, kortweg komt dat neer op het streven naar de “best of both worlds”, het bundelen van algemeen medische principes met alle onderbouwde vormen van complementaire en reguliere behandelwijzen. Tot de complementaire behandelwijzen behoort ook de homeopathie.
De meeste homeopathische artsen die tot 2011 lid waren van de Artsenvereniging voor homeopathie(VHAN), zijn tot deze nieuwe organisatie toegetreden.
Huidige vakgroepen zijn: homeopathie, natuurgeneeskunde, neuraaltherapie en acupunctuur.
Leden ontvangen het TIG, “Tijdschrift voor Integrale Geneeskunde”
De AVIG telt ongeveer 400 leden, zowel artsen als tandartsen.
Aan het lidmaatschap worden eisen gesteld van opleiding, nascholing en praktijkvoering.
Het doel van NVKH is het bevorderen van de klassieke homeopathie en toezicht houden op kwaliteit van haar leden. Ook is er een beroepsregister waarin alle geregistreerde leden zijn opgenomen. Consulten bij registerleden worden door de meeste zorgverzekeraars (gedeeltelijk) vergoed.
Beroepsvereniging voor natuurgeneeskundig werkende professionals NWP
Als multidisciplinaire beroepsvereniging vertegenwoordigt de NWP een breed spectrum van zorgprofessionals in de complementaire geneeskunde. Daaronder valt ook homeopathie. Veel leden hebben hiervoor een erkende beroepsopleiding op hbo-niveau afgerond. Zij zijn ofwel gespecialiseerd in deze geneeswijze of bieden deze aan in combinatie met andere therapieën. Door toelating tot het NWP-lidmaatschap aan strenge voorwaarden te verbinden, borgt de vereniging kwaliteit en betrouwbaarheid. Belangrijke speerpunten zijn professionalisering van de complementaire branche en verbinding met de reguliere zorg.
De LVNT (Landelijke Vereniging Natuurgeneeskundig Therapeuten) is een beroepsorganisatie voor therapeuten met verschillende therapievormen, waaronder klassieke homeopaten. Alle aangesloten therapeuten hebben een opleiding gevolgd die is geaccrediteerd door SNRO of CPION en hebben een uitgebreide toelatingsprocedure doorlopen voordat ze als lid zijn toegelaten.
De Nederlandse Organisatie van Klassiek Homeopaten (NOKH) Is een beroepsorganisatie van klassiek homeopaten. De NOKH ziet de homeopathie als een hoofdstroming binnen de alternatieve zorg. Homeopathie biedt een alternatief voor de reguliere behandelingen. De NOKH-homeopaten voldoen aan de kwaliteitscriteria die het Ministerie van VWS heeft laten ontwikkelen.
S.C.A.G. (De Stichting Complementaire en Alternatieve Gezondheidszorg (SCAG)
Geschilleninstantie voor de complementaire en alternatieve zorg voor het behandelen van klachten omtrent handelen van therapeuten en andere alternatieve behandelaars. Deze instantie kan een bindend oordeel uitspreken en een schadevergoeding toewijzen.
Men dient zich evenwel eerst tot de desbetreffende beroepsvereniging en klachtenfunctionaris te wenden teneinde langs deze weg naar een aanvaardbare oplossing van de klacht te streven.
Voor klachten zie:“Klachten over een homeopathische behandeling”
- wetenschappelijk onderzoek op gebied van homeopathie bevordert;
- het onderwijs in de homeopathie aan de universiteiten bevordert door presentaties over homeopathie aan te bieden aan artsen, coassistenten en medische studenten, al dan niet binnen het kader van onderwijs in complementaire geneeswijzen;
- de Homeopathische Bibliotheek in stand houdt en onderhoudt, welke is ondergebracht bij de Universiteitsbibliotheek Utrecht;
- objectieve, gefundeerde en actuele informatie verzorgt over homeopathie voor artsen, patiënten en beleidsmakers door middel van deze website.
Platform Integrale Gezondheidszorg (Platform-IG)
De Platform-IG is een samengaan van patiëntenorganisaties die affiniteit hebben met integrale zorg. Het platform beoogt een algehele erkenning van de complementaire en integrale geneeswijzen in Nederland. Zij werkt daartoe samen met andere partijen in dit veld, waaronder artsen en onderzoekers. Het wil de schakel zijn tussen patiëntenorganisaties, hulpverleners en onderzoekers om tot een gezamenlijk erkenning van de integralezorg in Nederland te komen. Een belangrijk punt is de bevordering van de keuzevrijheid van de patiënt ten aanzien van reguliere en integrale zorg. Een van de activiteiten is een website, www.wijzernaargezondheid.nl, waarop alle informatie te vinden is over de belangrijkste vormen van geneeskunde, zowel voor mensen die op zoek zijn naar hulp bij hun klachten als voor professionals. Tevens wordt een interessante nieuwsbrief uitgegeven.
De Hortus Alkmaar is de voormalige productietuin van VSM geneesmiddelen en nu doorgestart als onafhankelijke organisatie. Deze botanische tuin is gespecialiseerd in geneeskrachtige planten.
Verloskunde
Vereniging Verloskunde & Homeopathie (VV&H)
Organisatie van verloskundigen die homeopathische begeleiding geven rond zwangerschap en bevalling.
Tandheelkunde
Nederlandse Vereniging tot bevordering van Bio-energetische Tandheelkunde (NVBT).
De bio energetische-tandartsen maken behalve van homeopathie ook gebruik van andere additieve behandelmethoden zoals neuraaltherapie, (elektro-) acupunctuur en is er aandacht voor het biologisch goed verdragen van tandheelkundige materialen.
Een deel van deze tandartsen is ook lid van de AVIG.
Diergeneeskunde
De homeopathisch werkende dierenartsen zijn vertegenwoordigd in de Vereniging Complementair werkende Dierenartsen (The natural way), een zelfstandige vereniging. Naast dierenartsen die homeopathie toepassen, vertegenwoordigt deze vereniging ook dierenartsen die andere complementaire geneeswijzen toepassen zoals kruidengeneeskunde (Westerse en Chinese kruiden), bioresonantie en manuele technieken, zoals chiropractie en osteopathie.
Ze zijn te vinden onder www.holistischedierenartsen.nl
Positie van artsen voor homeopathie
Artsen die homeopathie toepassen zijn net als alle andere artsen gebonden aan wetten en regels. Alle artsen in Nederland die zich bezig houden met de “gezondheidkundige verzorging van de mens”, zoals de overheid dat formuleert, dienen zich te registreren in het BIG-register. De wet BIG staat voor wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg. Deze wet is in 1993 van kracht geworden als opvolger van de Wet Uitoefening Geneeskunst. Met de invoering van de wet BIG werd het verbod op het onbevoegd uitoefenen van de geneeskunst verlaten en werd ingezet op kwaliteitscontrole en bescherming van de zorgvrager (lees: patiënt ). De wet BIG onderscheidt een aantal beroepen (arts, verpleegkundige, fysiotherapeut, etc.) die alle een beschermde beroepstitel hebben, zich verplicht moeten laten registeren en herregistreren, en die ook allemaal tuchtrechtelijk aansprakelijk zijn. Het tuchtrecht functioneert in de eerste plaats als kwaliteitsbewaking en niet als strafmaat.
Gezien de specifieke aard van hun werkzaamheden, namelijk algemeen medisch werk én specifieke homeopathische expertise, houden artsen voor homeopathie in hun praktijkuitoefening daarnaast rekening met de gedragsregel van de Koninklijke Maatschappij ter bevordering van de Geneeskunst betreffende niet-reguliere behandelwijzen. Hierin is als belangrijkste punt opgenomen, dat een artsen homeopathisch mogen behandelen, zolang zij niet voorbij gaan aan bewezen effectieve algemeen medische behandelingen.
De artsenvereniging voor homeopathie VHAN is in 2011 opgegaan in de AVIG, de nieuwe Artsenvereniging voor Integrale Geneeskunde. Binnen deze vereniging bestaat ook nog een intern tuchtrecht waar de arts rekening mee moet houden.
Positie van niet-arts therapeuten
Alle juridische maatregelen dienen ter bescherming van de zorgvrager (lees: patiënt).
De overheid heeft sinds de invoering van de wet BIG nog geen wet- en regelgeving ingevoerd voor niet-arts therapeuten. Het beroep homeopaat is daardoor geen wettelijk beschermde beroepstitel. Een niet-arts homeopaat is niet gebonden aan de wet BIG, noch aan de gedragsregel van de KNMG. Het enige kwaliteitsinstrument wordt gevormd door de reglementen van de beroepsverenigingen van homeopathische therapeuten NVKH ( link www.nvkh.nl) en NOKH (link www.nokh.nl); deze gelden alleen voor leden. Daarnaast is het Nederlands strafrecht van toepassing, zoals dat ook voor artsen geldt.