Een mooie samenvatting en bespreking van conclusies gedaan over klinisch onderzoek in de homeopathie is te vinden in het artikel van R.G. Hahn [40].
Hij laat zien hoe na aanvankelijke positieve conclusies van de eerste meta-analyses, tegenstanders bewust op zoek lijken te zijn gegaan naar manieren om met andere selectie en uitsluiting van data van RCT’s en ongebruikelijke statistische methodes om tot uiteindelijk negatieve conclusies te kunnen komen. Het lijkt erop dat onderzoekers, sceptisch ten aanzien van de homeopathie, bewust hebben gegoocheld met data van RCT’s om naar een bepaalde conclusie toe te werken, namelijk de conclusie dat homeopathie niet werkt.
De werkelijkheid is zoals je hem zelf wil zien.
Wetenschap heeft tot doel inzicht te krijgen in de werkelijkheid. Wat is nu de werkelijkheid?
Om een goed beeld van de huidige discussie te krijgen moeten we een stap terug in de tijd, naar Aristoteles. Deze heeft zich met verschillende vormen van werkelijkheid beziggehouden en onderscheidt:
- Om te beginnen is er de “Ens inquantum ens”, de werkelijkheid om ons heen zoals die er is, in zich zelf. De vaste, continue werkelijkheid die voor ons een mysterie is.
- Dan is er de “Ens sensibele”, de werkelijkheid die wij als mens, met onze zintuigen kunnen waarnemen, onze observaties en uitkomsten van experimenten.
- Tenslotte onderscheidt hij de “Ens rationis”, de werkelijkheid die wij met onze geest vormen door gebruik te maken van de ens sensibile, de observaties en experimenten. Dit is het beeld van de werkelijkheid dat ons verstand zich heeft gevormd van de wereld om ons heen. Deze ens rationis is een kunstmatige werkelijkheid door ons verstand gemaakt van de buitenwereld. Als er nieuwe observaties worden gedaan door onze zintuigen, past deze ens rationis zich door de activiteiten van ons verstand aan. Maar de werkelijkheid buiten ons, de ens inquantum ens is altijd vele malen groter dan wij met ons verstand kunnen bevatten (ens rationis). Onze ens rationis past zich steeds aan, volgt als het ware de werkelijkheid zoals die is, maar zal die nooit volledig kunnen bevatten.
Zolang de observaties die wij doen passen binnen onze ens rationis is er niet veel aan de hand, het geeft een goed gevoel, alles klopt. Als je de wereld begrijpt geeft dat een gevoel van veiligheid en rust.
Echter, omdat wij niet de volledige werkelijkheid kunnen bevatten, blijven er observaties op ons afkomen, die niet in onze ens rationis passen. We begrijpen ze niet. Dit is lastig. Er ontstaat wrijving, een onaangenaam gevoel dat onze gevormde werkelijkheid niet compleet is, net nu we dachten het zo goed te weten. Nu zijn er twee reacties mogelijk.
Ten eerste kan dit een uitdaging voor de wetenschap zijn door het doen van nieuw onderzoek, ons beeld van de werkelijkheid bij te stellen. De observaties serieus te nemen en te concluderen dat ons beeld nog niet klopt.
De andere reactie kan zijn het ontkennen van de observaties, ze niet willen zien. Ze af te doen als fantasieën.
Een goed voorbeeld hiervan zijn de observaties van Galileo Galilei omtrent ons zonnestelsel. Zijn waarnemingen met de telescoop omtrent de bewegingen van de planeten waren slechts te verklaren door de zon en niet de aarde als middelpunt van het zonnestelsel aan te nemen. Hij was in staat zijn ens rationis aan te passen en een geheel nieuwe werkelijkheid, zelfs een geheel nieuw wereldbeeld te aanvaarden. Echter de kerk, het Vaticaan, kon deze stap niet accepteren en vond zelfs dat dit wereldbeeld een bedreiging vormde voor de wereldorde. Voor hen was er één mogelijkheid, het ontkennen van de feiten en het in de ban doen van de ontdekker, Galilei. De geestelijken weigerden zelfs door de telescoop van Galilei een blik te werpen.
Dit voorbeeld komt verrassend overeen met de huidige discussie over de onmogelijkheid van de werking van de homeopathie, met name het accepteren van werking van verdunningen waarin geen molecuul meer van de werkzame stof is achtergebleven, lijkt het grote struikelblok voor erkenning van de methode. Het accepteren van de werkzaamheid is in strijd met het materieel, farmaceutisch principe dat de werking van een geneesmiddel afhankelijk is van de dosis stof. Hoe meer van een geneesmiddel gegeven, hoe groter de werking, is hierbij de gedachte. De tegenstand is te begrijpen daar de huidige farmacotherapie en daarmee onze huidige geneeskunde, geheel op deze principes is gestoeld en tot op heden veel goeds heeft gebracht.
Feiten laten echter zien dat er andere werkingen mogelijk zijn, die niet afhankelijk zijn van materiële moleculaire hoeveelheden. Feiten, d.w.z. waarnemingen binnen fundamenteel onderzoek laten onomstotelijk werkingen zien van hoge potenties op biologische systemen (link) en klinisch onderzoek wijst op de werking van de homeopathische methode in RCT’s (link), meta-analyse’s. (link)
De reactie van de reguliere geneeskunde is het ontkennen van deze feiten. Meestal wordt vermeld dat er geen onderzoek bestaat, dat alle goede onderzoeken negatief voor de homeopathie zijn etc. Er wordt gezegd dat homeopathie gewoon niet kan, er zit niets in. We begrijpen het niet, dus kan het niet. Het is onlogisch.Wat hier dus gebeurt is dat gevestigde wetenschappelijke orde uitgaat van de ens rationis, ons verstand, dat niet bij machte is te begrijpen hoe homeopathische potenties werken.
Daarnaast is ook de eerste beschreven reactie duidelijk aanwezig. Dat de feiten niet overeenkomen met beeld binnen de wetenschap van werking van geneesmiddelen heeft een golf van nieuw uitdagend onderzoek opgeleverd, waarbij vele fundamentele wetenschappelijke vragen worden gesteld. Een poging onze eigen ens rationis bij te stellen, zodat we een bredere kijk krijgen op de werkelijkheid en we eens in staat zullen zijn een verklaring te geven voor de werking van de homeopathie en hoog-gepotentieerde geneesmiddelen.
Bij bovenstaande tekst is gebruik gemaakt van de ideeën van Fernand Debats, arts homeopathie [41].
[40] Hahn RG Homeopathy: Meta-analyses of pooled clinical data. Forsch Komplementmed 2013;20:376–381 | Full text
[41] Leerboek Homeopathie, Bodde e.a. 1988, ISBN, 90 313 09087 Hoofdstuk 4 Homeopathische denkmodellen.